ଶ୍ଳୋକ ରତ୍ନାକରଃ ।

ଶ୍ରୀ ଗୋବିନ୍ଦ ରଥ

ଶ୍ଳୋକ ରତ୍ନାକରଃ ।

ଶ୍ରୀଗଣେଶାୟ ନମଃ ।

ମୁଁ ସାରଦାଦେବୀଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ବାଳକମାନଙ୍କର ହିତେଚ୍ଛାରେ ଏହି ଶ୍ଳୋକରତ୍ନାକର ଗ୍ରନ୍ଥକୁ ସଂଗ୍ରହ କଲି । ୧ ।

କାକର ଚଞ୍ଚୁ ଯଦି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ଚରଣଦ୍ୱୟ ଯଦି ମାଣିକ୍ୟ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ପକ୍ଷ ଯେବେ ମୁକ୍ତାଯୁକ୍ତ ହୁଏ ତଥାପି ସେ କାକ ରାଜହଂସ ହେବ କି ? । ୨ ।

କାକ କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ଓ ପିକ କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ଏ ଦୁହିଙ୍କର ପ୍ରଭେଦ କଣ ? କିନ୍ତୁ ବସନ୍ତସମୟ ଆଗତ ହୁଅନ୍ତେ କାକ ଯେ ସେ କାକ ପିକ ଯେ ସେ ପିକ । ୩ ।

ଗୁଣବାନ୍‌ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେବା ଭଲ କିନ୍ତୁ ମୂର୍ଖ ଶତପୁତ୍ର ହେବା ଭଲ ନୁହେଁ । ଯେପରି ଗୋଟିଏଚନ୍ଦ୍ର ଉଦୟ ହେଲାମାତ୍ରେ ଅନ୍ଧକାର ନଷ୍ଟ ହୁଏ କିନ୍ତୁ ତାରାଗଣଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନ୍ଧକାର ନଷ୍ଟ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ । ୪ ।

ଯାହା ନ ହେବାର ଥାଏ ତା ନ ହୁଏ, ଯାହା ହେବାର ଥାଏ ତାହା ଅନ୍ୟଥା କେଭେ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହିରୂପ ଚିନ୍ତାବିଷଘ୍ନ ଔଷଧକୁ ମନୁଷ୍ୟମାନେ କାହିଁକି ପାନ କରୁ ନାହାନ୍ତି ? । ୫ ।

ଯାହାର ମାତା ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ପିତା ବିଷ୍ଣୁ, ନିଜେ ବିଷମାୟୁଧ, ଏପରି ଯେ କନ୍ଦର୍ପ ସେ ପୁଣି ଶମ୍ଭୁଙ୍କର କୋପାନଳରେ ଦଗ୍ଧହେଲା ଅହୋ- ପ୍ରାକୃତ ଘଟନାକୁ କେହି ଲଙ୍ଘିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ୬ ।

ଯାହାଙ୍କର ମାମୁ ମାଧବ, ପିତା ଧନଞ୍ଜୟ, ନିଜେ ମହାବଳ ଏପରି ଯେ ଅଭିମନ୍ୟୁ ସେ ପୁଣି ଯୁଦ୍ଧରେ ଶୟନ କଲା । ୭ ।

ଷଷ୍ଠୀ ଜାଗର ବାସରେ ଷଷ୍ଠୀଦେବୀ ମନୁଷ୍ୟର ଲଲାଟରେ ଯାହା ଲେଖିଯାଇଥାନ୍ତି ତାକୁ ହରି, ଶଙ୍କର, କି ବ୍ରହ୍ମା ଅନ୍ୟଥା କରି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ୮ ।

ଗତାୟୁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଦୀପନିର୍ବାଣ ଗନ୍ଧକୁ ଆଘ୍ରାଣ କରନ୍ତିନାହିଁ, ମିତ୍ରର ବାକ୍ୟକୁ ଶୁଣନ୍ତି ନାହିଁ, ଅରୁନ୍ଧତୀ ନକ୍ଷତ୍ରକୁ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ ।।

ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରେ ପିତା ରକ୍ଷା କରେ, ଯୌବନାବସ୍ଥାରେ ସ୍ୱାମୀ ରକ୍ଷା କରେ, ବୃଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ପୁତ୍ର ରକ୍ଷା କରେ ଅତଏବ ସ୍ତ୍ରୀ ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟକୁ କଦାପି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ । ୧୦ ।

ଗୁରୁଙ୍କୁ ସେବା କରିଲେ ମନୁଷ୍ୟର ବିଦ୍ୟାଲାଭ ହୁଏ, ଅଥବା ବହୁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ କଲେ ବିଦ୍ୟାଲାଭ ହୁଏ, କିମ୍ବା ପରକୁ ବିଦ୍ୟା ଦାନ କଲେ ନିଜର ବିଦ୍ୟାଲାଭ ହୁଏ କିନ୍ତୁ ଏହି ତିନିଛଡ଼ା ବିଦ୍ୟା ଲାଭର ଚାରି ଉପାୟ ନାହିଁ । ୧୧ ।

ବିପଦ କାଳରେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ, ଅଭ୍ୟୁଦୟରେ କ୍ଷମା, ସଭାରେ ବାକ୍‌ପଟୁତା, ଯୁଦ୍ଧରେ ଶୂରତା, ଯଶରେ ଅଭିଳାଷ, ଶ୍ରୁତିରେ ବ୍ୟସନ ଏ ସମସ୍ତ ମହାତ୍ମାମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତିସିଦ୍ଧ ଅଟେ । ୧୨ ।

ହେ କୌନ୍ତେୟ ! ତୁମ୍ଭେ ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ଧନ ଦିଅ, ଧନୀଙ୍କୁ ଧନ ଦିଅ ନାହିଁ । କାରଣ ବ୍ୟାଧି ପୀଡ଼ିତ ଲୋକର ଔଷଧ ପଥ୍ୟ, ନିରୋଗୀ ଲୋକର ଔଷଧ ଦ୍ୱାରା କି ପ୍ରୟୋଜନ । ୧୩ ।

ଯେଉଁ ଲୋକ ପରଦାରାକୁ ମାତା ପରି ଦେଖେ, ପର ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ମାଟି ପରି ଜ୍ଞାନ କରେ, ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ଆପଣାପରି ମଣେ ସେହି ଲୋକ ପଣ୍ଡିତ । ୧୪ ।

ଉଦ୍ଯୋଗୀ ପୁରୁଷକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ, ଦୈବ ଦିଏ ଏକଥା କାପୁରୁଷମାନେ କହନ୍ତି ଅତଏବ ଦୈବ ଦିଏ ଏକଥା ଛାଡ଼ି ଆତ୍ମଶକ୍ତିରେ ପୌରୁଷ କର, ଯତ୍ନ କରୁ କରୁ ଯଦି ସିଦ୍ଧି ନ ହେଲା ତେବେ ସେଥିରେ କିଛି ଦୋଷ ନାହିଁ । ୧୫ ।

ଦାନ ଓ ଉପଭୋଗହୀନ ଧନଦ୍ୱାରା ଲୋକ ଯଦି ଧନୀ ବୋଲାଏ ତେବେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସେହି ଧନଦ୍ୱାରା କାହିଁକି ଧନୀ ନ ହେବା ।।

କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେବେ ବହୁ ଲୋକଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଯାଉଥିବ ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ଆଗରେ କଦାପି ଯିବନାହିଁ କାରଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯଦି ବ୍ୟାଘାତ ଘଟେ ତେବେ ଅଗ୍ରଗଲୋକକୁ ସମସ୍ତେ ତିରସ୍କାର କରନ୍ତି । ୧୭ ।

ଯେଉଁଠାରେ ପଣ୍ଡିତ ଲୋକ ନ ଥାନ୍ତି ସେଠାରେ ଅଳ୍ପବୁଦ୍ଧି ଲୋକ ମଧ୍ୟ ପୂଜା ପାଏ, ଯେପରି ବୃକ୍ଷହୀନ ଦେଶରେ ଗବ ଗଛ ମଧ୍ୟ ବୃକ୍ଷରେ ଗଣିତ ହୁଏ । ୧୮ ।

ସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭୂଷଣ କଣ ? ସିନ୍ଦୂର ବିନ୍ଦୁ, ସର୍ବ୍ବଦାଶୋକ ଜଳରେ କିଏ ନିମଗ୍ନ ? ବିଧବା, ମହାଦେବ ଚନ୍ଦ୍ରବିମ୍ବ କେଉଁଠାରେ ଧାରଣ କରନ୍ତି ? ଲଲାଟରେ । ୧୯ ।

ଯୌବନ, ଧନସମ୍ପତ୍ତି, ପ୍ରଭୁତ୍ୱ, ଅବିବେକତା, ଏସମସ୍ତ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅନର୍ଥର କାରଣ ଅଟେ କିନ୍ତୁ ଏହି ସମସ୍ତ ଯୁଗପତ୍‌ ଯାହାଠାରେ ଥାଏ ସେଠାରେ ଯେ ଅନର୍ଥ ନ ହେବ ଏ ବିଷୟରେ କଣ କହିବା ।।

ଧନୀ, ବେଦବିତ୍‌, ରାଜା, ନଦୀ, ବୈଦ୍ୟ, ଏହି ପାଞ୍ଚଟି କଥା ଯେଉଁ ଦେଶରେ ନାହିଁ ସେ ଦେଶରେ କଦାପି ବାସ କରିବ ନାହିଁ ।।

ଦୁର୍ଜନ ଲୋକ ବିଦ୍ୟାରେ ଅଳଂକୃତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ତାହାକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବ, ଯେପରି ମଣିରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥାଏ ଯେ ସର୍ପ ସେ କଣ ଭୟଙ୍କର ନୁହେଁ ? । ୨୨ ।

ଯେପରି ନାରିକେଳ ଫଳର ବାହ୍ୟ କଠିନ, ଅନ୍ତଃକରଣ କୋମଳ ସେହିପରି ସଜ୍ଜନମାନଙ୍କର ହୃଦୟ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଯେପରି ବରକୋଳିର ବାହ୍ୟ ମନୋହର ଓ କୋମଳ, ଭିତର କଠିନ ସେହି ପରି ଦୁର୍ଜନମାନଙ୍କର ହୃଦୟ ଅଟେ । ୨୩ ।

ଦୁର୍ଜନମାନଙ୍କର ମନରେ ଗୋଟିଏ କଥା, ବଚନରେ ଗୋଟିଏ କଥା, କାର୍ଯ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ କଥା, କିନ୍ତୁ ସଜ୍ଜନମାନଙ୍କର ମନରେ ଏକ, ବଚନରେ ଏକ, କାର୍ଯ୍ୟରେ ଏକ କଥା ଅଟେ । ୨୪ ।

ଯେଉଁ ଲୋକ ଉତ୍ସବରେ, ବ୍ୟସନରେ, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷରେ ରାଷ୍ଟ୍ରବିପ୍ଳବରେ, ରାଜଦ୍ୱାରରେ, ଶ୍ମଶାନରେ ସ୍ଥିତ ହୁଏ ସେହି ପରମ ବାନ୍ଧବ ଅଟେ । ୨୫ ।

ନୀଚଲୋକ ସହିତ ସହବାସ କଲେ ବୁଦ୍ଧି ନୀଚତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତହୁଏ, ସମାନ ଲୋକ ସହିତ ବାସକଲେ ମତି ସମତା ପ୍ରାପ୍ତହୁଏ, ଉଚ୍ଚଲୋକ ସହିତ ବାସ କଲେ ବୁଦ୍ଧି ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ୨୬-।

ଯେଉଁ ପୁତ୍ର ଜାତହୋଇ ବିଦ୍ୱାନ୍‌ ବା ଧାର୍ମିକ ନ ହେଲା ସେ ପୁତ୍ରଦ୍ୱାରା କି ପ୍ରୟୋଜନ, ଯେପରି କଣା ଚକ୍ଷୁଦ୍ୱାରା କିଛି ପ୍ରୟୋଜନ ନାହିଁ କେବଳ ଚକ୍ଷୁଃପୀଡ଼ା ସର୍ବ୍ବଦା ହେଉଥାଏ । ୨୭ ।

କୃପଣଲୋକର ଧନ ଅଗ୍ନି, ଚୌର, ରାଜା ଏମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅପହୃତ ହୁଏ କିନ୍ତୁ ସେ ଧନ ଦେବତା, ବିପ୍ର, ବନ୍ଧୁ, ବା ନିଜ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । ୨୮ ।

ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗର୍ବରେ ଲଙ୍କା ନଗରୀ ନଷ୍ଟ ହେଲା, ଅତିଶୟ ମାନରେ କୌରବମାନେ ବିନାଶ ପ୍ରାପ୍ତହେଲେ, ଅତି ଦାନରେ ବଳିରାଜା ବନ୍ଧନ ହେଲା, ଅତଏବ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଅତିଶୟ ହେଲେ ଏହିପରି ଗର୍ହିତ ହୁଏ । ୨୯ ।

ଦୁର୍ବଳ ଲୋକର ରାଜା ବଳ, ବାଳକମାନଙ୍କର ରୋଦନ ବଳ, ମୂର୍ଖ ଲୋକର ମୌନତ୍ୱ ବଳ, ଚୌରମାନଙ୍କର ମିଥ୍ୟା ବଳ ଅଟେ ।।

ଜଗତରେ ବିଦ୍ୟା ବନ୍ଧୁଠାରୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ବନ୍ଧୁ ଆଉ ନାହିଁ ସେହିପରି ବ୍ୟାଧି ସମାନ ଶତ୍ରୁ, ପୁତ୍ର ସମାନ ସ୍ନେହ ଓ ଦୈବବଳରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠବଳ ଆଉ ନାହିଁ । ୩୧ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ଦେଖିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଅସମ୍ଭବ କଥା କଦାପି କହିବ ନାହିଁ । ଯେପରି ଜଳରେ ପଥର ଭାସେ ତାହା ଉପରେ ବାନର ବସି ଗୀତ ବୋଲେ ଏକଥା ସତ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତେ ଅସମ୍ଭବ ମଣନ୍ତି । ୩୨ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଭୋଜନ ପାଇଲେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି, ମୟୂରମାନେ ମେଘ ଦେଖି ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି, ସାଧୁମାନେ ପର ସଂପତ୍ତି ଦେଖି ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି, ଦୁର୍ଜନମାନେ ପରବିପତ୍ତି ଦେଖି ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ୩୩ ।

ଯେଉଁ ଦେଶରେ ଶ୍ରୋତା ନାହାନ୍ତି ସେ ଦେଶରେ ବକ୍ତା ଥାଇ କଣ କରିବ । ଆଉ ଯେଉଁ ଦେଶରେ ସମସ୍ତେ ଲଙ୍ଗଳା ଅଟନ୍ତି ସେ ଦେଶରେ ରଜକ ଥାଇ ବା କଣ କରିବ । ୩୪ ।

କୂପଜଳ, ବଟ ବୃକ୍ଷର ଛାୟା, ଶ୍ୟାମାସ୍ତ୍ରୀ, କୋଠାଘର ଏସବୁ ଶୀତକାଳରେ ଉଷ୍ଣ ହୁଅନ୍ତି ଓ ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ଶୀତଳ ହୁଅନ୍ତି ।

ନୀଚଲୋକ ଯଦି ରାଜା ହୁଏ, ମୂର୍ଖଲୋକର ପୁତ୍ର ଯେବେ ପଣ୍ଡିତ ହୁଏ, ଦରିଦ୍ରଲୋକ ଯଦି ଧନୀ ହୁଏ ତା ହେଲେ ସେ ଜଗତକୁ ତୃଣପରି ମଣେ । ୩୬ ।

ଦୁର୍ଜନଲୋକ ପ୍ରିୟ କଥା କହିଲେ ସୁଦ୍ଧା କଦାପି ତାହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବ ନାହିଁ କାରଣ ତାହାର ଜିହ୍ୱାଗ୍ରରେ ମଧୁ ଥାଏ କିନ୍ତୁ ହୃଦୟରେ ହାଳାହଳ ବିଷ ଥାଏ । ୩୭ ।

ରୂପ ଆଉ ଯୌବନ ସଂପନ୍ନ ଓ ବିଶାଳ କୁଳ ସମ୍ଭବ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକ ଯେବେ ବିଦ୍ୟାହୀନ ହୁଏ ତେବେ ସେ ଗନ୍ଧବିହୀନ କିଂଶୁକ (ପଲାଶ) ଫୁଲ ପରି ଶୋଭା ପାଏ ନାହିଁ । ୩୮-।

ସର୍ପ କ୍ରୂର, ଖଳ ମଧ୍ୟ କ୍ରୂର, କିନ୍ତୁ ସର୍ପଠାରୁ ଖଳ ଅତିଶୟ କ୍ରୂର କାରଣ ସର୍ପକୁ ମନ୍ତ୍ର ବା ଔଷଧିରେ ବଶୀଭୂତ କରାଯାଇ ପାରେ କିନ୍ତୁ ଖଳ କୌଣସି ଉପାୟରେ ବଶୀଭୂତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।।

ବୁଦ୍ଧିମାନ୍‌ ଲୋକ ଧନନାଶ, ମନର ସନ୍ତାପ, ଗୃହର ଦୁଶ୍ଚରିତ ବଞ୍ଚନ ଓ ଅପମାନ ଏ ସମସ୍ତ କାହାରି ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରେ ନାହିଁ । ୪୦ ।

କୋକିଳମାନଙ୍କର ସ୍ୱର ରୂପ, ନାରୀମାନଙ୍କର ପତିବ୍ରତାରୂପ କୁରୂପମାନଙ୍କର ବିଦ୍ୟାରୂପ, ତପସ୍ୱିମାନଙ୍କର କ୍ଷମା ରୂପ ଅଟେ । ୪୧ ।

ପୁସ୍ତକସ୍ଥିତ ଯେଉଁ ବିଦ୍ୟା, ପରହସ୍ତଗତ ଯେଉଁ ଧନ ସେ ବିଦ୍ୟା ସେ ଧନ କଦାପି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆସନ୍ତି ନାହିଁ । ୪୨ ।

ଅଭ୍ୟାସ ନ କଲେ ବିଦ୍ୟା ବିଷତୁଲ୍ୟ, ଅଜୀର୍ଣ୍ଣରେ ଭୋଜନ ବିଷ ତୁଲ୍ୟ, ଦରିଦ୍ର ଲୋକର କୁଟୁମ୍ବ ବିଷତୁଲ୍ୟ, ବୃଦ୍ଧ ଲୋକର ତରୁଣୀ ବିଷତୁଲ୍ୟ ଅଟେ । ୪୩ ।

ଯାହାର ଗୃହ ନଦୀତୀରରେ, ଭାର୍ଯ୍ୟାମଧ୍ୟ ପରପ୍ରିୟା, ଓ ପୁତ୍ରର ବିନୟ ଗୁଣ ନାହିଁ ତାହାର ନିଶ୍ଚୟ ମୃତ୍ୟୁ ହେବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୪୪ ।

ଯେଉଁ ଲୋକ ରୋଗୀ, ଚିର ପ୍ରବାସୀ, ପରାନ୍ନଭୋଜୀ, ପରଗୃହ ଶାୟୀ ସେ ଲୋକ ପ୍ରାଣ ଧାରଣ କରିବା ଯେ ସେ ମରଣ ତୁଲ୍ୟ ଅତଏବ ମରଣ ତାହାର ବିଶ୍ରାମ ଅଟେ । ୪୫ ।

ମନୁଷ୍ୟର ଋଣକାରୀ ପିତା ଶତ୍ରୁ, ବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ମାତା ଶତ୍ରୁ, ରୂପବତୀ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଶତ୍ରୁ କୁପଣ୍ଡିତ ପୁତ୍ର ଶତ୍ରୁ ଅଟେ । ୪୬ ।

ବସ୍ତ୍ରହୀନ ଅଳଙ୍କାର ଧାରଣ ବୃଥା, ଘୃତହୀନ ଭୋଜନ ବୃଥା, ସ୍ତନହୀନା ନାରୀ ବୃଥା, ବିଦ୍ୟାହୀନ ଜୀବନଧାରଣ ବୃଥା ଅଟେ । ୪୭ ।

ଯେଉଁ ଦେଶରେ ସମ୍ମାନ ନାହିଁ ପ୍ରୀତି ନାହିଁ ବା ବାନ୍ଧବ ନାହାନ୍ତି କି ବିଦ୍ୟାଗମ ନାହିଁ ସେ ଦେଶକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବ । ୪୮ ।

ନଖୀ, ନଦୀ, ଶୃଙ୍ଗି, ଶସ୍ତ୍ରପାଣି, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ରାଜକୁଳ ଏମାନଙ୍କଠାରେ କଦାପି ବିଶ୍ୱାସ କରିବ ନାହିଁ । ୪୯ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ପ୍ରିୟବାଦୀ, ପରୋକ୍ଷରେ କାର୍ଯ୍ୟହନ୍ତା ଏପରି ଯେ ପୟୋମୁଖ ବିଷକୁମ୍ଭ ସଦୃଶ ମିତ୍ର ତାହାକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବ । ୫୦ ।

ବିଚକ୍ଷଣ ବ୍ୟକ୍ତି କୁଦେଶ, କୁବୃତ୍ତି, କୁଭାର୍ଯ୍ୟା, କୁନଦୀ, କୁଦ୍ରବ୍ୟ, କୁଭୋଜ୍ୟ, ଏମାନଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ କରେ । ୫୧ ।

ମନୁଷ୍ୟ ବଂଶ ଦୋଷରୁ ଅଦାତା, କର୍ମ ଦୋଷରୁ ଦରିଦ୍ରତା, ମାତୃଦୋଷରୁ ବିଟପ, ପିତୃଦୋଷରୁ ମୂର୍ଖ ହୁଏ । ୫୨ ।

ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କର ବାୟୁଠାରୁ ଭୟ, ପଦ୍ମମାନଙ୍କର ଶିଶିରଠାରୁ ଭୟ, ପର୍ବ୍ବତମାନଙ୍କର ବଜ୍ରଠାରୁ ଭୟ, ସାଧୁମାନଙ୍କର ଦୁର୍ଜନଠାରୁ ଭୟ ହୁଏ । ୫୩ ।

ଯାହାର ପ୍ରଜ୍ଞା ନାହିଁ ତାହାର ଶାସ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ବା କି ପ୍ରୟୋଜନ, ଯାହାର ଲୋଚନ ନାହିଁ ତାହାର ଦର୍ପଣଦ୍ୱାରା ବା କି ପ୍ରୟୋଜନ ।।

ମାନଭଙ୍ଗ ଜୀବନଧାରଣଠାରୁ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ ଭଲ, କାରଣ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗରେ କ୍ଷଣକାଳ ଦୁଃଖ ହୁଏ କିନ୍ତୁ ମାନଭଙ୍ଗରେ ଦିନେ ଦୁଃଖ ହୁଏ । ୫୫ ।

ତକ୍ଷକର ବିଷ ଦନ୍ତରେ, ମକ୍ଷିକାର ବିଷ ଶିରରେ, ବୃଶ୍ଚିକର ପୁଚ୍ଛରେ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଜନର ବିଷ ସର୍ବ୍ବାଙ୍ଗରେ ଥାଏ । ୫୬ ।

ସମାପ୍ତୋଽୟଂ

ଗ୍ରନ୍ଥଃ ।